Образовательнай уобаластар:

 «Оҕо уопсастыбаҕа сылдьарын-бодоруһарын сайыннарыы»;

«О5о билэр-көрөр дьоҕурун сайыннарыы»;

«Оҕо тылын-өһүн сайыннарыы»;

«Оҕо кэрэни өйдүүр дьоҕурун сайыннарыы»;

«Оҕо этин-сиинин сайыннарыы».

Сыала: Быыра Баадьай остуоруйа олоҥхотун интеллектуальнай оонньуу нөҥүө чиҥэтии.

Соруктара:

Уерэтии: Оҕо тылын саппааһын байытыы, ыйытыктарга эппиэттээһин, таабырыны таайыы, өс хоһоону ситэрии;

 Сайыннарыы: Оҕо болҕомтотун, толкуйдуур дьоҕурун сайыннарыы;

 Иитии: Интеллектуальнай оонньуу нөҥүө бэйэ – бэйэ5э утуо сыьыаны иитии.

Этаптар

ООД былаана

Туттар матырыйаал

Педагог улэтэ

Хамаандалар улэлэрэ

1. Тэрээьин улэ

Киирии тыл

Билсиһии.

Проектор, слайд-презентация, тигээйи фишкалар.

- Сахалыы сайа5ас э5эрдэ, күндү о5олор уонна ыалдьыттар! Бүгүн биһиги «Толкуйдаа, Оонньоо, Кыай» диэн күрэх оонньууну ыытыахпыт. Темата: Быыра Баадьай остуоруйа олоҥхотугар ананар. Быыра Баадьай остуоруйа олоҥхону төһө билэргитигэр күөн көрсүөххүт, билиигитин тургутан көрүөххүт. Бүгүнҥү күрэ5и ыытыахпыт биһиги Варвара Константиновна, Айыына Степановна

- Билигин хамаандалар аат толкуйдана5ыт (ааттарын ыйытыы)

- Бу оонньуубутугар 4 түһүмэх баар. Түһүмэх аайы араас боппуруостар бааллар. Боппуруоска сөпкө эппиэттээбит хамаанда фишка ылар.

- Оонньууга бэлэмҥит дуо? Ситиһиилэри ба5арабыт!

• Үтүө күнүнэн!

Хамаандалар ааттарын билиһиннэрэллэр.

2. Сүрүн чааһа

I түһүмэх

Таабырын

Слайд-презентация, тигээйи фишкалар

Таабырын таайыыта (үөн көйүүр, хамсыыр харамайдар туһунан таабырын)

1. Сүүрэр атахтаахтан сымыытынан төрүүр баар үһү.

2.  Туорах са5а да буолларбын дьуул о5уһу дьулутабын.

3. Кыыл да чыычаах да буолбатар, кылыс сытыы муруннаах.

4. Тырайбыт атах, ырбайбыт ыбайбыт айах, ынайбыт ис.

5. Хааьах мунунан хара о5уруо баар үһү.

6. Ньир-ньир саналаах баар үһү.

7. Төп- төгүрүк дыыгыныыр мээчик баар үһү.

Таабырыҥҥа эппиэттэр:

1. (кымырда5астар)

2. (тигээйи)

3. (кумаар)

4. (Ба5а)

5. (Кымырда5ас уйата)

6. (Тойон ынырыа)

7. (Тигээйи уйата)

II туьумэх

Өс хоһоону ситэр.

Слайд-презентация, тигээйи фишкалар.

Ос хоьоону ситэр

Сиэр – майгы туһунан:

1. Ѳҥө өҥөнөн, …..........

2. Туттуон иннинэ толкуйдаа, ...........

3. Үтүө сана,…........

4. Корсуо - сэмэй быьыы....... Киьиргэс, бардам киьи туьунан:

1. Сэрэн,............

2. Киһиргиибин диэн,............

3.  Мэник топпутун ………..

4. Уйатыгар………… Куһа5ан быһыыттан, ал5ас туттууттан сэрэтэллэр:

1. Ата5астыыбын диэн…….

2.  Сэнээбиккин……………..

Хамаандалар эппиэттэрэ:

1. үтүө үтүөнэн төлөнөр

2. кэрдиэн иннинэ кэмнээ

3. өтүүтээ5эр көмөлөөх

4. киһини киэргэтэр

1. хайганабын диэн хараайа5ын

2. кирсин быстаарай

3. сир уйбат

4. уу киирбит

1. атаххыттан ыллараайа5ын

2. сэттэ5ин ылыан

Сынньалан

Хамсаныылаах оонньуу “Быыра Баадьай бухатыыр уонна бырдахтар”

Бырдах мааскалар, Быыра Баадьай бухатыыр көстүүмэ, быаҕа бааллыбыт кыракый мээчик.

Бу оонньууга  бары бырдахтар буолаҕыт. Төгүрүччү илии илиигититтэн сиэттиһэн тураҕыт, сүүрбэккэҕит эргиччи хаамаҕыт. Ортоку – Быыра Баадьай турар, илиитигэр быалаах мээчиги тула эргитэр, кытыыга төгүрүччү турар киһини тарыйыахтаах, ону эһиги бырдахтар аһаран, ыстанан, таарыйтарбат буола сатыахтааххыт. Таарыйбыт бырдахтар туораан иһэҕит. Биир да бырдах хаалыа суохтаах. Быыра Баадьай бырдахтары барыларын кыайыахтаах.

Хамаандалар төгүрүччү сиэттиһэн тураллар.

III түһүмэх

Блиц – ыйытыы

Слайд-презентация, тигээйи фишкалар, сигнальнай кнопкалар.

Бу түһүмэххэ хайа хамаанда кнопканы түргэнник баттаабыт этпиэтиир.

1. Быыра Баадьай сааһа хаһый?

2. Быыра Баадьай чаачар саата хас оноҕостооҕуй?

3. Халлаантан ким түһэн мөхпүтэй?

4. Быыра Баадьай ханнык аччыгый харамайдары атаҕастаабытай?

5. Быыра Баадьай ытын аата?

6. Быыра Баадьай аҕатын аата?

7. Быыра Баадьай ийэтин аата?

8. Быыра Баадьайы ким дьиэтигэр сиэттэрэн илдьэр этэй?

9. Быыра Баадьай ханнык көтөр кынатын оҕунан ытан табарый?

10. Муора тобугунан, халлаан хабарҕатынан диэн хайдах оҕолору ааттыылларый?

Хамаандалар эппиэттэрэ:

1. 8

2. 6

3. Сата Дуолан

4. Кумаардары, кымырда5астары

5. Бойборуун Борр

6. Күөн Нөргүөһүн

7. Көбүөрүйэ Далбардаан

8. Маҥаас саадьаҕай ынаҕа

9. Кукаакы

10. Киһиргэс

IV түһүмэх

Пазл таныы

Слайд-презентация,

пазл.

Пазл таныы

Хамаандаларга пазл биэрэбит. Хайа хамаанда бастакы таҥан буппут кыайар.

Маладьыастар!

Хамаандалар пазл таҥаллар.

Түмүк

Тигээйи фишкалар,

медали.

Түһүмэхтэрбит манан бүтэллэр. Билигин хайа хамаанда элбэх фишкалаа5ынан кыайыылаа5ы таһаарыахпыт.

Манан биьиги «Толкуйдаа, оонньоо, кыай» диэн оонньуубут түмүктэнэр. Аныгыс көрсүөххэ диэри!

• Көрсүөххэ диэри!

Туһаныллыбыт литературалар:

1.  Оонньуу-оҕону иитии эйгэтигэр : методическай босуобуйа / Федер. судаарыст. Үөрэх ыстандаарта-сахалыы оҕо тэрилтэтигэр; [хомуйан оҥордулар Д.Г. Ефимова, Ю.В. Андросова]. – Дьокуускай, 2016.-104с.

2. К.Туйаарыскай. Быыра Баадьай: олонхо остуоруйа. Саха сиринээ5и кинигэ издательствота, 1974 – 44с.

3. Егорова А.А., Захарова М.П. Кэскил оскуола5а киириэн иннинээ5и саастаах саха о5олоругар хрестоматия. Иккис тахсыыта. – Дьокуускай: Саха Республикатын национальнай кинигэ изд-вота, 1992-200 с.

4. Кыра саастаах о5олорго таабырыннар уонна өс хоһоонноро. [Хомуйан оҥордо А.П. Оконешникова]. – Дьокуускай, 1991.

5. Саха таабырыннара. [Хомуйан оҥордо У.А. Семенова]. АО НИК “Бичик” Дьокуускай, 2017.

6. Саха өһүн хоһоонноро. [Хомуйан оҥордо Н.В. Емельянов].АО НИК “Бичик” Дьокуускай, 2018.